با افزایش توجه جهان به سوی ایران، از سم کوردیر (مدیر عامل PGt) خواسته‌شده تا نظر تخصصی‌اش را درباره دنیای دیجیتال ایران ابراز کند. مقاله زیر (گزارش ایران ۲۰۱۵: دنیای دیجیتال شکل می‌گیرد) اولین بار به صورت چاپ دو صفحه‌ای در مجله Campaign ME در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ تحت عنوان "گزارش ایران" منتشر شد.
گزارش ایران ۲۰۱۵ : دنیای دیجیتال شکل می‌گیرد
علی‌رغم سانسور دولت و عدم تمایل بسیاری برای سرمایه‌گذاری در فضای دیجیتال، سرعت فضا آنلاین ایران مدام رو به افزایش است.
دنیای دیجیتال ایران دنیایی پر از تحولات است . با نگاهی به آمار، ایران دارای بیشترین تعداد کاربران اینترنت در خاورمیانه است (۴۶.۸۰۰.۰۰۰ در مقایسه با بیشترین تعداد کاربر در عربستان: ۱۸.۳۰۰.۰۰۰). هنگامی که آن را در مقایسه با جمعیتمان ببینیم (تخمین زده میشود در سال ۲۰۱۵ حدود ۸۱.۸۲۴.۲۷۰ نفر باشد)، نرخ این نفوذ عظیم، ۵۷/۲٪ است.
حتی کبا‌ب‌فروشی میدان محل ما هم برای گوشی‌های اندرویدی اپلیکیشن دارد. جدای از آن، تقریباً هر روز یک فروشگاه یا سرویس آنلاین جدید در اینجا متولد میشود و برخی از کسب‌وکارها تا الان گام‌های محکمی برای تبدیل‌شدن به نام‌های تجاری معروف برداشته‌اند - گرچه من احساس می‌کنم که هنوز مدتی باقی مانده‌است تا این استارت‌آپ‌های آنلاین جدید واقعاً سودآور شوند. یکی دیگر از نشانه‌های پیشرفته بودن فضای دیجیتال ایران، این امر است که بسیاری از برندهای معتبر بین‌المللی، بخش عمده‌ای از بودجه بازاریابی خود را صرفاً بر روی فعالیت‌های آنلاین متمرکز می‌کنند - در حالی که سایر عناصر بازاریابی صرفا دارای پشتیبانی آنلاین هستند.
ما اخیراً مطالعه‌ای نسبتاً وسیع انجام دادیم تا بدانیم که چه تعداد از ایرانیان کاربر فعال آنلاین هستند دست پیدا کنیم و نتایج آن کاملاً شگفت‌انگیز بود. نتیجه این پژوهش تعداد کاربران فعال پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی را که حداقل یک بار در روز آنلاین می‌شوند، نشان می‌دهد (جدول را ببینید).
با توجه به اینکه از بین تمامی شبکه‌های ذکر شده در پژوهش، فیس‌بوک، یوتیوب و توییتر مسدود شده‌اند و فقط با اتصال VPN ، این رقم فوق العاده زیاد است.
برنامه‌های پیام‌رسان اجتماعی در ایران بسیار محبوب هستند، به‌طوری که تعدادی از این برنامه‌ها برای دستیابی به رتبه اول، از نظر تعداد کاربر و ترافیک پیام، با یکدیگر رقابت می‌کنند. وایبر قبلاً رتبه اول را داشت، اما در چند ماه گذشته اتصال به این سرویس دشوار بوده است و شایعات بی‌اساسی مبنی بر محدود کردن دسترسی دولت به آن منتشر شده‌است. اخیراً جوکی همه‌جا می‌چرخید:
"بزرگ ترین مهاجرت مردم ایران در ۲۵۰۰ سال اخیر از وایبر به تلگرام بوده است"
شهرنشینی
فضای دیجیتال ایران عمدتاً توسط کاربران (حدود ۷۰درصد جمعیت شهری) تصرف شده‌است، بنابراین اگر یک برند بزرگ بخواهد به جمعیت روستایی نسبتاً قابل توجهی دست یابد، تلویزیون یا تبلیغات سنتی در فضای باز همچنان راه‌حل اصلی است.
از میان این کاربران شهری، آمارهای موجود حاکی از آن است که جوانان ایران (۱۵ تا ۲۹ساله که اکثراً در مناطق شهری زندگی می‌کنند که یک ششم آن‌ها ساکن تهران هستند) بخش قابل توجهی از کاربران اینترنت را تشکیل می‌دهند. استفاده از اینترنت بین آن‌ها در سال‌های اخیر افزایش ثابتی را نشان داده است. در سال ۱۹۹۷، ۱۰ درصد، در سال ۲۰۰۲، ۱۹ درصد و در سال ۲۰۱۱ ، ۲۹ درصد از جوانان ایران از اینترنت استفاده می‌کردند. در استان‌هایی مانند تهران، سمنان و اصفهان، دسترسی جوانان به اینترنت نزدیک به ۴۰درصد گزارش شده است.
مرکز تحقیقات و مطالعات استراتژیک ایران دریافته است که بیش از دو سوم جوانان کشور به‌طور منظم از اینترنت استفاده می‌کنند. نظرسنجی آن‌ها نشان داد که از ۶۷/۴ درصد جوانان ایرانی که از اینترنت استفاده می‌کنند، ۱۹/۱ درصد آن‌ها از اینترنت برای چت کردن، ۱۵/۳ درصد برای رسانه‌های اجتماعی، ۱۵/۲ درصد برای بازی و گشت‌و‌گذار و ۱۰/۴ درصد از شبکه جهانی وب برای پژوهش‌های علمی استفاده می‌کنند.
"با این حال، چهار چالش اصلی پیش روی بازار دیجیتال ایران وجود دارد"
تحریم‌های بین‌المللی پولی یا مالی
عدم امکان انتقال آسان پول به ایران، معضلی بزرگ است، زیرا بسیاری از بازیکنان بزرگ دنیای دیجیتال به‌شدت منتظر ورود و سرمایه‌گذاری در ایران هستند (مانند Rocket Internet، یکی از معدود اعضای دنیای دیجیتال که اقداماتی را برای سرمایه‌گذاری در این فضا انجام داده است)، که منتظر رفع کامل تحریم‌های مالی/پولی هستند. امکان استفاده از سرویس پرداخت بین‌المللی SWIFT چاره این امر است.
سانسور دولتی
بسیاری از سایت‌ها به‌راحتی مسدود شده‌اند و فقط از طریق اتصالات VPN خصوصی یا خریداری‌شده قابل دسترسی هستند. اگرچه میلیون‌ها نفر از طریق همین اتصالات VPN به سایت‌های مسدودشده دسترسی پیدا می‌کنند، اما این سرویس‌های VPN کاملا پایدار نیستند و دائماً در اجازه دسترسی دادن به این سایت‌ها دچار نوسان هستند. این امر می‌تواند باعث ناامیدی شدید مصرف‌کنندگانی شود که اغلب از تلاش دست می‌کشد و پس از ۲ یا ۳ ساعت (اگر خوش‌شانس باشید) برمی‌گردد.
اراده سرمایه‌گذاری در فضای دیجیتال
سرمایه‌گذاری در فضای دیجیتال در درازمدت بازدهی را به همراه خواهد داشت. اگرچه این مشکل که بسیاری از شرکت‌های محلی (شامل وزارتخانه‌های دولتی و دپارتمان‌های آن‌ها) زمان یا پول کافی را برای ارائه‌های دیجیتال خود سرمایه‌گذاری نمی‌کنند در‌حالی‌که در طول چند سال گذشته این روند بهبود یافته است، اما هنوز هم مشکلی بزرگ است. تنها کافی است تا سایت‌های محلی را با همتایان بین‌المللی‌شان مقایسه کنید تا تفاوت زیادی در سرمایه‌گذاری (UX، UI، طراحی، برنامه‌نویسی و غیره) مشاهده کنید. این یعنی هر کسی در اینجا که علاقه‌مند به انجام کاری در فضای دیجیتال است، به سرعت از درآمد پایین ناامید میشود.
سرعت پایین اینترنت و زیرساخت
اگرچه سرعت اینترنت آهسته / متناوب در حال بهبود است، اما در زندگی بسیاری از مردم در حد یک فاجعه است و دولت در واکنش به نیازهای موج دیجیتال بسیار کند عمل کرده است.
"و با این حال، آینده روشن است…"
به‌طور کلی، دولت ایران در حال برداشتن گام‌های بزرگی برای دسترسی بیشتر به اینترنت است و اخیراً محدودیتی را برداشته است که سرعت اینترنت خانگی را روی ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه محدود می‌کرد و در عین حال مجوزهای 4G/LTE را به یکی از دو اپراتور تلفن همراه غالب ایران اعطا کرده است. با این وجود، این کشور در حال پیشبرد پروژه ملی اینترانت خود است که هدف آن ایجاد یک شبکه بسته از وبسایت‌های تایید شده است. من اخیرا هنگام تمدید بسته اینترنت خود توانستم به آن متصل شوم.
برای غلبه بر برخی از مشکلات زیرساختی و اتصالاتی، باید سرمایه‌گذاری بسیار بیشتری در سراسر کشور انجام شود و این به‌تازگی در‌حال قرار‌گرفتن در لیست اولویت‌های دولت است. با این حال، برخی از مسائل دیگری که بازار دیجیتال ایران با آن مواجه است، مسائل فرهنگی عمیقی است که تنها با گذشت زمان، با تسلط نسلی با تفکر جهانی‌تر، از آن‌ها پیشی می‌گیرد.
در مورد آژانس‌ها، در حال حاضر چند آژانس کاملا دیجیتال محور، مدتی است در ایران وجود دارند و هر روز تعداد بیشتری از آن‌ها تاسیس می‌شوند. با این حال، این آژانس‌ها فقط کارهایی مانند وب‌سایت‌ها و بنرهای متحرک را انجام داده‌اند و معمولاً در کمپین‌های دیجیتالی کاملاً یکپارچه خدمات کمی ارائه می‌دهند. یکی از پیشرفت‌های اخیر این حوزه، ظهور آژانس‌هایی است که عمدتاً با تکنیک‌های خرید رسانه دیجیتال هوشمند مانند تبلیغات دیجیتال CPC سر و کار دارند. این آژانس‌ها هنوز در ابتدای راه قرار دارند و سرسختانه در حال متقاعد‌کردن مشتریانشان هستند تا از سیستم‌هایشان استفاده‌کنند. مشکل اصلی آن‌ها این است که به عنوان یک استارت‌آپ، اغلب سرمایه محدودی برای سرمایه‌گذاری دارند و در نتیجه به نظر می‌رسد ساختارهای گزارش‌دهی عالی دارند، اما دسترسی محدودی به خرید بنرهای برجسته در برخی از سایت‌های محلی معروف دارند. درست است که یک ساختار گزارش‌دهی خوب بخش مهمی از هر کمپین دیجیتالی است، اما فایده‌ای نخواهد‌داشت مگر اینکه واقعاً بتوانید پیام خود را به مخاطب مناسب برسانید. در نتیجه، اکثر برندها با استفاده از تکنیک‌های سنتی خرید رسانه‌های آنلاین مانند «پرداخت برای زمان» راحت‌تر هستند، که همچنان ساختار گزارش‌دهی مناسبی را ارائه می‌دهند، گرچه ممکن است اتلاف مالی بیشتری داشته باشند.
در مورد کمپین‌های دیجیتال یکپارچه، برخی کمپین‌های بسیار عالی به‌زودی از سوی برخی از آژانس‌های تبلیغاتی معتبر برگزار خواهد‌شد. ما در حال حاضر تعدادی کمپین بازاریابی را اجرا می‌کنیم که به شدت بر فعال‌سازی‌های دیجیتال و استراتژی‌های شبکه‌های اجتماعی تکیه دارند. برندهای بزرگ بین‌المللی نیز آغاز به دیدن مزایای فضای دیجیتال ایران و تطبیق کمپین‌های آنلاین منطقه‌ای برای مخاطبان ایرانی کرده‌اند و از استعداد آژانس‌های محلی معتبر برای اجرای آن‌ها استفاده می‌کنند.در مورد کمپین‌های دیجیتال یکپارچه، برخی کمپین‌های بسیار عالی به‌زودی از سوی برخی از آژانس‌های تبلیغاتی معتبر برگزار خواهد‌شد. ما در حال حاضر تعدادی کمپین بازاریابی را اجرا می‌کنیم که به شدت بر فعال‌سازی‌های دیجیتال و استراتژی‌های شبکه‌های اجتماعی تکیه‌دارند. برندهای بزرگ بین‌المللی نیز آغاز به دیدن مزایای فضای دیجیتال ایران و تطبیق کمپین‌های آنلاین منطقه‌ای برای مخاطبان ایرانی کرده‌اند و از استعداد آژانس‌های محلی معتبر برای اجرای آن‌ها استفاده می‌کنند.
حوزه اصلی که صحنه دیجیتال ایران در طی چند سال آینده در آن توسعه خواهد یافت، عرصه خرید رسانه آنلاین است. در حال حاضر، خرید رسانه‌های آنلاین سنتی همچنان حاکم است، زیرا برندها بر اساس الزامات کمپین خود، برترین بنرهای آنلاین را برای مدتی خریداری می‌کنند. همانطور که پیشروان صنعت خرید رسانه‌های دیجیتال جهانی به ما نشان داده‌اند، این امر می‌تواند بسیار بی‌فایده باشد و تکنیک‌هایی مانند Google's AdWords یا Facebook's Advertising گام‌های بزرگی در محدودکردن این هدررفت‌ها و ارائه یک سیستم خرید آنلاین بسیار دقیق‌تر و کارآمدتر برای مشتریان خود برداشته‌اند.
همانطور که درهای ایران باز میشود و تعداد بیشتری از جوانان خارج از کشور که تحصیل کرده‌اند، زندگی می‌کنند یا در خارج از کشور کار می‌کنند، به ایران باز می‌گردند، ما به‌تازگی فهمیده‌ایم که دانش و تجربه مورد نیاز برای شروع انقلاب دیجیتالی ایران دقیقا همینجاست… یا به سرعت نزدیک میشود. چیزی که در حال حاضر کم است، سرمایه‌گذاری مالی لازم برای جذب برخی از محبوب‌ترین سایت‌ها برای آغاز همکاری است – چرا باید بنرهای خود را با نرخ روزافزون، فقط به‌کسانی اجاره دهند که آن‌ها را برای مدت زمان محدودی می‌خواهند، درحالی که می‌توانند درآمد بیشتری کسب کنند؟
تجارت الکترونیک همچنین حوزه‌ای است که شاهد توسعه گسترده خواهد بود زیرا شرکت‌های بیشتری از زیرساخت‌های دیجیتالی رو به رشد برای فروش آنلاین به مخاطبان گسترده‌تر استفاده می‌کنند. ایرانی‌ها به‌تازگی دریافته‌اند که خرید آنلاین اقلام و تحویل آن‌ها درب منزل راه بسیار راحت‌تری برای خرید به‌شمار می‌رود. تقریباً هر بانکی خدمات دیجیتال ارائه می‌دهد و شما می‌توانید با خیال راحت از کارت بانکی محلی خود در سایت‌های بیشتر و بیشتری استفاده کنید. اگر تحریم‌های مالی علیه ایران لغو شود و ایرانی‌ها بتوانند به راحتی از طریق پورتال‌های آنلاین، تجارت بین‌المللی داشته باشند، حتی شرکت‌های بین‌المللی لجستیک و کشتیرانی نیز سود خواهند برد.
This article was originally printed on 18th October 2015 in Campaign ME‘s “The Iran Report 2015“
